|
F&M HAKKINDA
FRANCHISE HAKKINDA
FRANCHISE ALANLARA
FRANCHISE VERENLERE
EĞİTİMLER
FIRSATLAR
|
|
|
TÜRK TİPİ FRANCHISE NASIL OLMALI
Yabancıyı taklit
Franchise zincirler ABD’de 60’larda kurumsallaştı, dünyaya yayıldı. Türkiye’ye 80’lerde McDonald’s ile geldi, Taksim’de kapısında kuyruklar oluştu. Kerameti konseptte arayan yerli girişimciler yabancıları taklit ettiler. Sağra’nın patronu Almanya’da McDonalds’dan franchise eğitimi aldı, Türkiye’de Sağra Special zincirini kurdu. Sultanahmet Köftecisi İngilizlerden danışmanlık aldı, Fenerbahçe Pyramid AVM de McDonalds karşısına birebir aynı görünen restoran açtı. Mado, Baskin Robbins zengin çeşitle Türkiye’ye gelince çeşitlerini artırdı, ilk şubesini Caddebostan Bağdat Caddesine, Baskin Robbins’in tam karşısına açtı. Ziya Şark Sofrası Büyükçekmece Atirus AVM’de Burger King karşısında, ekipmanı, dekorasyonu ile birebir aynı ilk fast food restoranı Ziya Fast’ı açtı.
Neyse ki yerliler, yabancıları taklit etmenin işe yaramadığını kısa sürede anladı, aslına döndü. Güçlü yabancılar bir pazara girince, pazarı değiştirirler. İleri üretim teknikleriyle maliyet yapısını, ileri pazarlama teknikleriyle tüketici algısını değiştirirler. Büyük oynar, büyük harcar, büyük kazanırlar. 60’larda hayatımıza margarinle kola nasıl girdiyse, 80’lerde hamburgerle pizza da öyle girdi. Yabancıların pazardan ne pay aldığını görmek için canlı bir alışveriş merkezine gidin, gıda katındaki müşterilerin kaçının nereden yiyecek aldığını, ambalajlarına bakarak sayın. Genelde göreceğiniz tablo, az sayıda yabancının her birinin %15-30, çok sayıda yerlinin her birinin %1-5 pay aldığıdır.
Yerlinin farkı
Bu bariz üstünlüğün nedenini anlamadan, sadece yabancıyı taklit ederek onları geçemezsiniz. Hata yapmalarını bekleyip işinizi şansa bırakamazsınız. Yabancıların avantajı, ileri işletme ve pazarlama teknikleri kullanarak tüketiciye güven veriyorlar. Pahalı ekipman kullanıyor, düz elemanlarla etkin çalışıyorlar. Yerlilerin avantajı, tüketicinin sevdiği, alıştığı yöresel ürünleri sunuyorlar. Ucuz ekipman kullanıyor, uzman elemanla çalışıyorlar. Ustaya bağımlı olduğu için kolay büyüyemiyor, zincirleşse kalite standardı bozuluyor. Merkezi üretim yapsa maliyet şişiyor. Yabancıya benzemeye çalışsa yatırım artıyor. Pahalı otomatik ekipman kullansa otantik lezzet bozuluyor.
Örnek verelim. Pide, lahmacun otantik usulde taşfırında pişer, Trabzon pidesi kapalı uzun, Samsun pidesi açık yuvarlak, Antep lahmacunu sarımsaklı, Urfa lahmacunu isotlu olur. 1990’larda yabancı pizza zincirleri geldi, konveyörlü fırınla maliyet düşürdü, paket serviste bir alana bir bedava verdi, pazarı ele geçirdi. 2000’lerde pideciler yabancıları taklit edip konveyörlü fırın kullandı, otantik lezzet kalmayınca paket servis pazarına pizza hakim oldu. 2010’larda pide zincirleri AVM lerde konveyörlü fırın, uygun fiyat, etkin tanıtımla pizzayı geçti. 2020’lerde lahmacuncular caddelerde taşfırında otantik lezzetle, değerine satarak pizzadan müşterisini geri aldı. Sonuç olarak yabancıyı yarım taklit fayda sağlamaz, ya tam taklit edip ondan daha iyi olmak, veya kendi yolundan gitmek lazım.
Ülkemiz iş dünyasının franchise konusunda yapısal eksikleri var. Genel olarak eğitim sistemimiz teorik kalıyor, araştırma yapmadan duygusal karar alıyoruz, herkes kendi aklını beğeniyor, cahil cesareti para kazandırıyor. Perakende piyasasında devletin denetimi yetersiz kalıyor, düzenli çalışanın aleyhine haksız rekabet oluşuyor. Finansman imkanı sınırlı, para kıymetli, çekle senetle dönen çark, zincirleme kazalara neden oluyor.
Türkiye’deki franchise marka sayısı ABD ile neredeyse aynı, 2000 den fazla zincir var. Ancak zincirlerin ortalama şube sayısı ABD’de 200’ün üzerinde, Türkiye’de 20’nin üzerinde. Zincirler büyüyemiyor, kurumsallaşamıyor, şube sayısı 200’ü geçen ancak %10’u bulmaz. Franchise altyapısını oluşturmadan, ekibini kurmadan, standartlarını oturtmadan, eğitimsiz, denetimsiz, tanıtımsız franchise veriliyor. Bütün bu eksiklere karşın insanlar franchise alıyor, çoğunlukla da kendi başlarına yapabileceklerinden daha fazla para kazanıyorlar.
Türk tipi franchise
Bütün eksiklerine karşın franchise kazandırıyor ve yayılıyorsa, nedenini atasözlerinde bulabiliriz. İngilizler “körlerin arasında tek gözlü kral olur” demiş, herkesin kusuru var, eksiği az olan marka oluyor. Göçer atalarımız “kervan yolda düzülür” demiş, plan program olmayan yerde erken kalkan yol alıyor. Türk gibi başla, İngiliz gibi bitir demişler, zincirler büyüdükten sonra sistem kurmaya başlıyor.
Türk tipi franchise bu temeller üzerine kuruluyor. Zincirlerin çoğu sistemsiz çalışıyor, standartları yok işi ustasına bırakıyor, elemanlarını eğitmek yerine işi bilenini arıyor, tedarikçisini büyütmek yerine sömürmeye çalışıyor, reklam bütçesini satışı artırmak yerine franchise satmak için kullanıyor, franchise alanları güçlendiren denetim yerine kınayan teftiş yapıyor. Yapılması önerilen ne varsa tersini yapıyor. İşin enteresan yanı, zincirin ilk yıllarında sistem kurmaya kaynak ayıran masrafını çıkaramıyor, hatta masrafsız çalışanların kendisini taklit etmesi, elemanlarını çalması, satış fiyatlarını kırması nedeniyle batabiliyor. Zincirler ancak büyüyüp para kazandıklarında franchise sistemini kurmaya kaynak ayırıyor, kurumsallaşıyor, pazara hakim oluyor.
Türkiye’de 30 yılı aşkın süredir franchise alan, veren, kuran, yöneten, eğiten, danışman olarak sektörün içindeyim. Maalesef yukarıdaki tespitimi doğrulayan birçok vaka gördüm. Ülkemizde franchise ile büyüyen yerli zincirlerden başta sistem kuranlar masrafların altında ezildi, taklit edenler kazançlı çıktı. Sonda ise hep sistem kuranlar kurumsallaşmayı ve büyümeyi başardı. Yabancı zincirlerde ise tersine, başta sistem kuranlar kazandı, sistemsiz, kadrosuz, sadece franchise satarak büyümeyi deneyenler kapandı. Bunun nedenleri var.
-
Gelişmiş ülkelerde milli gelir 40 bin dolar civarında, orta gelir dilimi büyük ve homojen, zincirler bu kesime hitap ediyor. Bizde 10 bin dolar civarında, yüksek gelirli az, dar gelirli çok, orta gelire hitap edecek şekilde tasarlanmış zincirler arada kalıyor, ucuz satmayı usulsüz de olsa beceren kazanıyor.
-
Gelişmiş ülkelerde devlet de gelişmiş, tüketiciyi, yatırımcıyı koruyor, iş dünyasını kurallara uymaya zorluyor. Bizde her şey yapanın yanına kar kalıyor, mevzuata uyanın maliyeti, vergisi, sigortası, eğitimi, iş güvenliği, kalitesi, servisi vb. ile artıyor. Fiyat farkını marka güvencesi arayan orta ve yüksek gelirliler ödüyor, dar gelirli aldırmıyor.
-
Gelişmiş ülkelerin tedarikçileri de gelişmiş, zincirler tedariki uzman kuruluşlarla anlaşarak çözüyor. Bizde makul fiyatlı güvenilir tedarikçi bulamayan perakende zincirleri üretimi ve lojistiği üstleniyor, bunu gelir kapısı ve kalitenin şartı olarak görüyor, pazarı zinciriyle sınırlı kalınca maliyeti şişiyor. Artan maliyeti fiyata yansıtınca müşteri kaçıyor.
-
Gelişmiş ülkelerde sermaye ucuz, işçilik pahalı, teknolojik ekipmana yüksek yatırım yapıyor, işçiliği basitleştiriyor ve ucuzlatıyorlar. Bizde para pahalı, işçilik ucuz. Basit ekipmanla düşük yatırım yapılıyor, elemana muhtaç kalıyor, yetişmiş eleman kapışılıyor, franchise zincirinin avantajı kalmıyor.
Bu durumun sadece ülkemize özgü olduğunu sanmıyorum. Gelişmekte olan ülkelerin iç dinamikleri birbirine benzer olsa gerek. Türkiye’nin 30 yılı aşan franchise deneyiminin birçok ülkeye yararlı olacağını düşünüyorum. Türkiye’de büyümeyi başaran franchise verenlerin bu açıdan çok değerli bir birikime sahip olduğuna inanıyorum.
Türk tipi franchise zinciri kuranlara önereceğim adımlar, pazarın dinamiklerini anlamak, kendi sınırlarını tanımak, doğru stratejiyi belirlemek, sistemi elzem ve mühim konularla sınırlamak, kurumsallaşmayı zamana yaymak.
Osman Bilge
02 Ağustos 2011
|
FRANCHISING - HÜRRİYET RDM EKİ |
Franchise çağımızın perakende işletme sistemi. Girişimciler, marka sahibinin sürekli destek ve denetimi altında çalışıyor, aynı marka ve sistemi kullanıyorlar. Tüketici, markanın güvencesini aradığı için markalı zincirleri tercih ediyor. Bu talep karşısında markasız çalışanların pek şansı kalmıyor, ancak az sayıda tanınmış işletme dayanabiliyor. Franchise sistemi tüm dünyada hızla yayılıyor. Hizmet konseptleri restoran, kuaför, emlak gibi işleri kapsarken, ürün konseptleri beyaz eşya, mobilya, giyim gibi işleri içeriyor. Üreticiler kendi markalı mağazalarını açtırarak hem imajlarını, hem satışlarını yükseltiyorlar.
Franchise almanın girişimcilere sağladığı en önemli yarar, bilmediği işe girebilmek. Bağımsız girişimcilerin korkulu rüyası batmak. İstatistik olarak 5 yıl içinde işyerlerinin yarısının kapanıyor. Riski azaltmanın yolu bildiği işi yapmak, onun da yolu bir konuda yıllarca okumak veya başkasının yanında çalışmak. Bilmediği işi yapanlar ağır bir öğrenme bedeli ödüyor, çoğu batıyor. Yılların birikimini kısa sürede edinmek ve güncel iş fırsatlarını yakalamak franchise alarak mümkün oluyor. Franchisingin güçlü marka, düşük risk, eğitim, denetim, ortak reklam, hazır müşteri, tedarik kolaylığı gibi diğer tüm faydaları, esasen bu büyük avantajını sağlayan unsurlar oluyor. Yapacağı işi iyi bilen çoğunlukla zaten Franchise almıyor, kendi yapıyor.
Franchise verenlere sağladığı fayda, zincirin niteliğine göre değişiyor. Ürün satanların markası zaten tanınmış ama, zincirleşmeyle birlikte kökleşiyor, müşteri bağlılığı sağlıyor, yayılıyor, güçlü reklam yapıyor, müşteriyle doğrudan temas kuruyor, güvenli tahsilat yapıyor. Hizmet satanlarsa “meşhur” iken “marka” oluyor, hızlı yayılıyor, toplu alımda tasarruf sağlıyor, franchise gelirlerinden önemli kazanç elde ediyor, sonuçta esnafken işadamı oluyor. Elbette bu işin riski de var, işini öğreten yarın bayisini karşısında rakip olarak görebilir, bayilerin hataları markaya maledilebilir, kötü niyetli franchise alanlar kayıplara yol açabilir.
Franchise zinciri işletmek, belli tekniklere hakim olmayı gerektiriyor. Ürünün iyi olması, işletmenin tanınmış olması yeterli değil. Markayı, bayi ilişkisini, parayı, bilgiyi, uzmanları, elemanları, tedariki, pazarlamayı iyi yönetebilmek gerek. Franchise verenin yarışta şansı olması için Franchise alanların etrafında toplanacağı tutarlı bir felsefesi olmalı, rakiplerine bir üstünlüğü olmalı, iyi bir stratejisi olmalı. Bunu yapamayanlar hızla büyüyor, sonra aynı hızla dağılıyorlar. İyi köfte yapmak, iyi Franchise yapmak demek değil.
Dünyanın her ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de franchise hızla yayılırken, güçlü markaların yanı sıra kötü niyetli ve beceriksizler de Franchise veriyorum diye ortaya çıktı. UFRAD üyeliği ciddi denetimler getirse de, yasalar herhangi bir kısıtlama getirmediği için franchise alanların iş seçerken bazı hususlara dikkat etmeleri gerekiyor. Çoğunlukla markanın sağladığı güven nedeniyle araştırma yapmadan işe giriliyor. Markanın rakipleri karşısındaki gücünü, müşterilerin bağlılığını, franchise alanların maddi manevi memnuniyetini, verilen eğitimin kapsamını ve yararını, uygulanan denetimin yapıcılığını, tedarik kaynaklarının ve fiyatlarının uygunluğunu, yer seçiminin doğruluğunu, reklamların ve kampanyaların etkinliğini, yatırım maliyetinin makul olmasını, bölge koruma uygulamalarını, anlaşmanın detaylarını araştırmak gerekiyor. Bunun için de en iyi kaynak mevcut Franchise alanlar, deneyimli yakınlar, Franchising Derneği UFRAD ve Franchise danışmanları oluyor.
Meşhur olmak marka olmaya yetmiyor. Güçlü olmak gücünü paylaşmak anlamına gelmiyor. İşin özünde, girişimcinin yıllarca birlikte çalışacağı kişiyi, franchise zincirinin sahibini tanıması, “niyetini” ve “kabiliyetini” anlaması gerekiyor. Niyeti kötüyse yanına yaklaşmaması gerekiyor. Marka kurup yönetme kabiliyeti yoksa, yanından hemen uzaklaşması gerekiyor.
|
|
|
|
|